«دختری به نام فاطمه از آسمان به زمین می‌آید تا زمین را از تاریکی‌ها نجات بخشد. لوسیفر برای سد کردن راه او لشکرکشی می‌کند و فاطمه در این مسیر با اتفاقاتی روبه‌رو می‌شود». این خلاصه‌ای از داستان نمایش «فاطمه» به نویسندگی و کارگردانی مریم شعبانی و کاری از گروه «هنر مقدس» است که برای دومین سال متوالی در ایام فاطمیه در تالار سوره حوزه هنری و ویژه بانوان اجرا می‌شود.
گروه «هنر مقدس» در امتداد فعالیت‌های فرهنگی خود یک باشگاه آموزش تئاتر ویژه بانوان دارد که امکان آموزش آن‌ها را برای اجراهای هر چه بهتر و باکیفیت فراهم می‌آورد. این گروه تئاتری تاکنون بیش از ۲۰ نمایش‌نامه را از سال ۸۸ روی صحنه برده که افزون بر ۵۰۰ اجرای عمومی بوده است. با کارگردان نمایش آیینی «فاطمه» درباره این اثر به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

نمایش «فاطمه» به نوعی یک نمایش آیینی مبتنی بر فرم و با صحنه‌ای مفصل و پررنگ و لعاب است. درباره فضای این نمایش بگویید.
بله همین طور است و تأکید بر این ویژگی‌ها ناظر به هدفمان بود که نمایشی تولید کنیم تا امکان اجرای بین‌المللی برای مردم با زبان‌های مختلف را هم داشته باشد و غیرایرانی‌ها و حتی غیرمسلمانان هم آن را ببینند و مخاطب پیام جهانی حضرت زهرا(س) باشند. در واقع محور نمایش بر نقش حضرت زهرا(س) در هستی جهان متمرکز شده و ما ایشان را به عنوان یک الگوی کامل زنانه می‌شناسیم و تلاش کردیم تمام جوانبی که در نقش ایشان نمود پیدا می‌کند همچون نقش مادری، همسری، فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و حضور در جنگ را به نمایش بگذاریم.

در این نمایش هفت فراز از زندگی حضرت را روایت کردید. قدری درباره این فرازها توضیح بدهید و اینکه به کدام مقطع از زندگی ایشان پررنگ‌تر پرداخته شده است؟
در نمایش هفت پرده داریم که هر کدام ۱۰ تا ۱۵ دقیقه از مجموع ۷۵ دقیقه را در برمی‌گیرد و تقریباً به همه جوانب مختلف شخصیت حضرت زهرا(س) به یک اندازه پرداخته شده است. از طرفی دیگر نکاتی که در تاریخ به فراموشی سپرده شده یا مغفول مانده را هم با پژوهش‌های چند ساله جمع‌آوری و به آن‌ها استناد کردیم. مثلاً جزئیات برایمان مهم بود و از نوع پوشش حضرت زهرا(س) و رنگ‌هایی که استفاده می‌کردند تا حضورشان در جنگ را با جزئی‌نگری بررسی کردیم تا بتوانیم نمایش کاملی از زندگی ایشان داشته باشیم.
پرده اول از علت خلقت حضرت زهرا(س) آغاز می‌شود که به شکل نوری از بازوی عرش پدید می‌آید، این صحنه بسیار باشکوه و روحانی است که با حضور جبرئیل رنگ و بوی لطیف‌تری هم می‌گیرد. فراز دوم شعب‌ابی‌طالب و نقش حضرت خدیجه(س) در مقابله با تحریم اقتصادی، مادرانگی ایشان برای امت مسلمان و ایام رحلت را نشان می‌دهد. صحنه سوم ازدواج حضرت زهرا(س) است که به علت یکی شدنشان با امیرالمؤمنین(ع) می‌پردازد، در این فراز یک قاب باشکوه و شاد از ازدواج ایشان را با حرکات فرم و نورپردازی به تصویر می‌کشیم و صحنه چهارم نیز حضور لوسیفر به عنوان فرشته تاریکی است که مقابل جبرئیل و حضرت زهرا(س) قرار گرفته و تصمیم می‌گیرد مسیر حضرت زهرا(س) را به سوی پیغمبر(ص) سد کند.
لوسیفر با گروه اهریمنان لشکرکشی می‌کند و جنگ احد را پدید می‌آورد و اینجا باز حضور حضرت فاطمه(س) در غزوه‌ها را می‌بینیم. صحنه بعدی خانه حضرت زهرا(س) و مادرانگی ایشان را نمایش می‌دهد و فراز پایانی هم جاودانگی حضرت در محشر است که امت اسلام و دوستدارانشان را کنار خودشان می‌خوانند و صحنه بسیار باشکوهی است.

چرا برای روایت این نمایش سبک لکچر پرفورمنس را انتخاب کردید؟
این سبک جزو پرمخاطب‌ترین و نوین‌ترین رشته‌های تئاتر در جهان است و علاقه‌مند بودیم برای پیام‌رسانی یک نمایش آیینی از سبک‌های نوین جهانی استفاده کنیم، ضمن اینکه هدف ما را هم در برمی‌گرفت و امکان اجرای بین‌المللی و به زبان‌های مختلف را به ما می‌داد؛ چراکه اگر سبکی به جز خطابه را استفاده می‌کردیم طبیعتاً دیالوگ‌محور بود و اجرا سخت می‌شد اما چون خطابه (لکچر) است امکان ضبط نریشن از قبل وجود دارد و با موسیقی و حرکت هماهنگ می‌شود.

با این اوصاف برنامه‌ای برای اجرا در خارج از کشور هم دارید؟
در حال فراهم کردن مقدماتش هستیم و ان‌شاءالله اجراها را در کشورهای عربی شروع می‌کنیم و بعد به کشورهای دیگر هم می‌رسیم.

در زمانه‌ای که شاید انسان با مفهوم هویت درگیر است حضرت زهرا(س) الگویی برای زنان مسلمان جهان به شمار می‌روند. به نظرتان هنر چقدر می‌تواند در معرفی این شخصیت بزرگوار روشنگری و زمینه‌های شناخت ایشان را برای زنان فراهم کند؟
رهبری سال‌ها پیش به این نکته در یک جمله اشاره کردند که هیچ تاریخی ثبت نمی‌شود مگر به زبان هنر. به نظرم اگر زنان هم می‌خواهند چیزی را ثبت کنند باید آن حس لطیف زنانه را با هنر عجین کنند تا در پیام‌رسانی موفق‌تر باشند. در پاسخ به پرسش شما هم باید بگویم ما در این نمایش تلاش کردیم چهره واقعی زن را به نمایش درآوریم. در ایران باستان به استقلال زنان بهای بسیاری داده می‌شد و این مسئله پیشینه تاریخی دارد؛ همچنین حضرت زهرا(س) نیز به عنوان الگوی تراز اول زنان جهان در مباحث اجتماعی، سیاسی و اقتصادی از این استقلال برخوردار بودند. ایشان یک رهبر اجتماعی بودند و اصلاً به عنوان زن منفعلی که در برخی نمایش‌ها یا روضه‌ها به عنوان یک فرد مظلوم نشان داده می‌شود که حتی توان دفاع از خودش را نداشته مطرح نبوده، ما هم در این نمایش این گونه نگاه نکردیم و اگر به تاریخ هم مراجعه کنید متوجه این اقتدار و استقلال می‌شوید.

خبرنگار: صبا کریمی